ՀՀ մակերևույթը
Հայաս տանի Հանրապետթյ նը, տարածվելով Հայկական լեռնաշխարհի արևելյան մասում, առանձ նա ն մ է հարևան տա րածք նե րի նկատ մամբ ավե լի բարձր դիր քով: Տա րած քի ﬕ ջին բարձ ր թյ նը ծո վի մա կար դա կից հաս ն մ է 1800 մ-ի: Սակայն դա ﬕ ջի նաց ված ց ցա նիշ է, որը չի բա ցա հայ տ մ իրա կան պատ կե րը: Իրա կա ն մ ՀՀ - մ բա ցա կա յ մ են դաշ տա վայ րե րը: Հան րա պե տ թյան տա րած քի աﬔ նա ցածր կե տե րը գտն վ մ են ծայր հա- րավ -արևել ք մ` Արաք սի հով տ մ` 375 մ բարձ ր թյան վրա, և ծայր հյ սի ս մ` Դե բեդ գե տի հով տ մ` գրե թե ն յն բարձ ր թյան վրա: ՀՀ աﬔ նա բարձր կե տը Արա գա ծի լեռ նա գա գաթն է (4090 մ): Այսպիսով՝ հան րա պե տ թյան տա րած քի առավելագ յն և նվազագ յն բա ցար ձակ բարձ ր թյ ն նե րի տար բե ր թյ նն անց ն մ է 3700 մ-ից: ՀՀ տա րած քի 82%-ը զբա ղեց ն մ են լեռ նե րը, ﬓ ա ցած 18%-ը՝ հար թա վայ- րե րը: ՀՀ- մ մար դ տն տե սա կան գոր ծ նե թյան հա մար նպաս տա վոր են ﬕ նչև 2500 մ բարձ ր թյ ն նե ցող տա րածք նե րը: Դրանք կազ մ մ են հանրապետ թյան տարածքի ավելի քան 2/3-ը: Դրանից ավե լի բարձր տա րած- քի բնակ լի մա յա կան պայ ման նե րը մարդ կանց մշ տա կան բնա կ թյան և տն տե- սա կան գոր ծ նե թյան հա մար պա կաս նպաս տա վոր են: Դրան հա կա ռակ` տն- տե սա կան գոր ծ նե թյան, հատ կա պես գյ ղատն տե ս թյան հա մար առավել բա րեն պաստ պայ ման ներ կան ծո վի մա կար դա կից ﬕ նչև 1000 մ բարձ ր թյան տարածքներ մ, որոնք կազ մ մ են հան րա պե տ թյան ընդ հա ն ր մակերեսի ոչ ավե լի, քան 10%-ը: Մեր հան րա պե տ թյան բազ մա զան մա կերև յ թ նեցող տարածքը գիտ նա- կան նե րը բա ժա ն մ են չորս լեռ նագ րա կան մար զի. 1) հյ սի սա յին ծալ քա բե կո րա վոր լեռ նաշղ թա նե րի և ﬕ ջ լեռ նա յին գո գա վո- ր թյ ն նե րի, 2) հա րա վա յին ծալ քա բե կո րա վոր լեռ նաշղ թա նե րի և ﬕ ջ լեռ նա յին գո գա վո- ր թյ ն նե րի, 3) հրաբ խա յին լեռ նա վա հան նե րի և սա րա վանդ նե րի, 4) ﬕ ջի նա րաքս յան գո գա վո ր թյան: Դրանցից առա ջին եր կ մար զերը, ըստ է թյան, իրենց ﬔ ջ են ընդգր կ մ Փոքր Կով կա սի ծալ քա բե կո րա վոր լեռ նա յին հա մա կար գի լեռ նաշղ թա ներն ﬕ ջ լեռ նա յին գո գա վո ր թյ ն նե րը: Փոքր Կով կա սի հյ սի սա յին լեռ նաշղ թա նե րը բաղ կա ցած են եր կ ` ար տա- քին և ներ քին շա րե րից: Ար տա քին շա րին են պատ կա ն մ Վի րա հա յոց, Գ# - գա րաց և Մի ա փո րի լեռ նաշղ թա նե րը, որոնք ﬕ մ յան ցից բա ժան ված են Դե բեդ և Աղստև գե տե րի հո վիտ նե րով: 2 Ներ քին շա րին են պատ կա ն մ Բա զ# ﬕ , Շի րա կի, Փամ բա կի և Ծաղ կ# ն- յաց ﬕ ջին բարձ ր թյան լեռ նաշղ թա նե րը: Բա զ ﬕ լեռ նաշղ թան հատ վ մ է Պ շ կի նի լեռ նանց քով, որը Փամ բակ գե տի հո վի տը կա պ մ է Լո ռ դաշ տին: Շի րա կի լեռ նաշղ թան սկս վ մ է Ախ ր յա նի հով տից և ավարտ վ մ Փամ բա կի վե րին հո սան քի գե տա հով տով: Ներ քին շա րի լեռ նաշղ թա նե րից աﬔ նա եր կա- 3 րը Փամ բա կի լեռ նաշղ թան է, որի աﬔ նա բարձր գա գա թը Թեժ լեռն է (3101 մ): Ծաղ կ ն յաց լեռ նաշղ թա յի Թե ղե նիս գա գա թի հարևան թյամբ է գտն վ մ Ծաղ- կա ձո րի հանգստ յան գո տին: Սևանի լեռ նաշղ թա յի Քաշ ա թաղ գա գա թ մ ներ քին շա րին ﬕ ա ն մ է Փոքր Կով կա սի Հյ սի սա յին լեռ նաշղ թա նե րի ար տա քին շա րը և, կազ ﬔ լով ﬔ կ ﬕ աս նա կան հա մա կարգ` ձգ վ մ է ﬕ նչև Արաք սի հո վի տը: Այս հա մա կար գ մ հայտնի են Արե գ# ն# , Արևել յան Սևանի և Մռա վի լեռ նաշղ թա նե րը, որոնց ﬕ քա նի գա գաթ նե րի բարձ ր թյ նն անց նմ է 3000 մ-ից, իսկ Գոմ շա սար (Գյա- ﬕ շ) գա գա թի նը հաս ն մ է 3724 մ-ի: Հա րա վա յին լեռ նաշղ թա նե րի # ﬕ ջ լեռ նա յին գո գա վո ր# թյ# ն նե րի մար- զի ﬔ ջ են մտ ն մ Ուր ծի, Վայ քի և Զան գե զ# րի լեռ նաշղ թա նե րն իրենց լեռ նա- բա զ կ նե րով, որոնք հա մա տեղ կազ մ մ են Փոքր Կով կա սի Մեր ձա րաքս յան կոչ վող հա մա կար գը: Ուր ծի լեռ նաշղ թան, որն աչ քի է ընկ ն մ բ սա ծած կ յ թից զ րկ, լերկ լան- ջե րով, ձգ վ մ է Արա րատ յան դաշ տի եզ րով` կենտ րո նա կան մա ս մ հաս նե լով գրե թե 2450 մ բարձ ր թյան: Ուր ծի լեռ նաշղ թա յից արևելք` ﬕ նչև Զան գե զ - րի լեռ նաշղ թա, ձգ վ մ է Վայ քի լեռ նաշղ թան, որը ջր բա ժան է Ար փա յի և Նա- խիջևանի գո գա վո ր թյ ն նե րի ﬕ ջև: Լեռ նաշղ թա յի հյ սի սա յին լան ջե րը կարճ են և զա ռի թափ: Այս տեղ կրա քա րա յին ապար նե րի ﬔ ջ առա ջա ցել են կարս տա- յին քա րան ձավ ներ: Նշա նա վոր են Մոզ րո վի և Մա գի լի քա րան ձավ նե րը: Դե պի Նա խիջևանի գո գա վո ր թյ ն իջ նող լան ջե րը եր կար են և մաս նատ ված, տի րա- պե տ մ են չոր տա փաս տա նա յին լանդ շաֆտ նե րը: Մի ջօ րե ա կա նի ղ ղ թյամբ՝ Ամ# լ սա րից ﬕ նչև Արաք սի հո վի տը ձգ վ մ է Զան գե զ# րի լեռ նաշղ թան: Նա աﬔ նա բարձրն է Փոքր Կով կա սի լեռնահա մա- կար գ մ և առանձ նա ն մ է ժայ ռոտ, ատամ նա վոր գա գաթ նե րով: Աﬔ նա բարձր գա գա թը Կա պ# տ ջ# ղ լեռն է (3904 մ): Հայտ նի են լեռ նաշղ թա յի հյ սի սա յին մա ս մ գտն վող Որո տա նի (2344 մ) և Սի սի ա նի (2345 մ) լեռ նանցք նե րը: Որո- տա նի լեռ նանց քով անց ն մ է Զան գե զ րի գլ խա վոր «զար կե րա կը»` Երևան- Մեղ րի ավ տո մայ ր ղին, իսկ Սի սի ա նի լեռ նանց քով տրանս պոր տա յին կապ է հաս տատ վ մ Նա խիջևանի գո գա վո ր թյան հետ: Զան գե զ րի լեռ նաշղ թա յից սկս վ մ և հա մար յա ղ ղա հա յաց դե պի արևելք են ձգ վ մ Բար գ# շ ա տի և Մեղ ր# լեռ նաշղ թա նե րը, որոնք մաս նատ ված են Որո տան, Ող ջի, Ծավ և այլ գետերի` ﬕ նչև 500 մ խո ր թյ ն նե ցող հո վիտ- նե րով: Բար գ շ ա տի լեռ նաշղ թա յի և Սյ նի քի հրաբ խա յին լեռ նա վա հա նի յ - րօ րի նակ հա մա ձ լ վածք է 700 մ խո ր# թյամբ Որո տանի կիր ճը ստո րին հո- սան ք# մ, որը, ըստ է թյան, ծալ քա բե կո րա վոր և հրաբ խա յին ռե լի ե ֆի ձևերի դի տար ժան լա բո րա տո րի ա է բաց երկնքի տակ: Կապ! տջ! ղ լեռը օգոստոսին 4 5 ՀՀ- մ Հրաբ խա յին լեռ նա վա հան նե րի և սա րա վանդ նե րի մարզը զբա- ղեց ն մ է Հայ կա կան հրաբ խա յին բարձ րա վան դա կի կենտ րո նա կան մա սի արևել յան հատ վա ծը: Այստեղ նշա նա վոր են Ջա վախ քի, Արա գա ծի, Գե ղա մա, Վար դե նի սի և Սյ# նի քի լեռ նա վա հան ներն դրանց ﬔ ր ձա կա լա վա յին սա րա- վանդ նե րը: ՀՀ ծայր հյ սիս արևմտ յան մա ս մ են գտն վ մ Ջա վախ քի և Եղ նա խա ղի լեռ նա վա հան նե րը, Աշ ոց քի սա րա հար թը: Ջա վախ քի լեռ նա վա հա նի ﬕ այն հա- րա վա յին մասն է գտն վ մ ﬔ ր հան րա պե տ թյան սահ ման նե ր մ: Այս տեղ լեռ- նա վա հա նի վրա առանձ նա ն մ են հրաբ խա յին կո ներ` ժայ ռոտ գա գաթ նե րով: Դե պի հա րավ լեռ նա վա հա նն աս տի ճա նա բար ձ լ վ մ է ճահ ճա պատ Լո ռ գո- գա վո ր թյա նը: Հա յաս տա նի և Թ ր քի ա յի պե տա կան սահ մա նի ղ ղ թյամբ ձգ վ մ է Եղ նա խա ղի լեռ նա վա հա նը` Մեծ Եղ նա խաղ գա գա թով (3042 մ): Քառագագաթ Արագած լեռնազանգվածը Արա գած լեռ նա զանգ վա ծը լա վա նե րով ծածկ ված երկ րա կեղևի գմ բե թաձև բարձ րա ց մ է, որի վրա ավե լի շ ձևավոր վել է հրաբ խա յին կո նը: Հնա գ յն սառ ցա պա տ ﬓ ե րի հետևան քով հրաբ խի մոտ 400 մ խո ր թյամբ խառ նա րա նը վե րած վել է ժայ ռա յին չորս գա գաթ նե րով եզեր ված սառ ցա դաշ տա յին վիթ խա- րի կր կե սի: Արա գա ծը հան րա պե տ# թյան աﬔ նա բարձր լեռն է (4090 մ): Այն ճա ռա գայ թաձև մաս նատ ված է խոր հո վիտ նե րով` Գե ղա րո տի, Ամ բեր դի, Ման- թաշ ի գետահովիտներով, որոնց առան ձին մա սե ր մ պահ պան վել են հնա գ յն սառ ցա պատ ման մո րե նա յին նստ վածք նե րը: Հրաբ խա յին լա վա նե րը, սփռ վե լով լե ռան շ ր ջը, առա ջաց րել են լա վա յին սա րա վանդ ներ, որ տեղ նստ վածք նե րի տա կից հա ճա խա կի ﬔ ր կա ն մ են տ ֆի և պեմ զա յի հզոր ապա րաշ եր տե րը: 6 Սևանա լճի արևմտ յան ափին, ﬕ ջօ րե ա կա նի ղ ղ թյամբ, ձգ վ մ է Գե ղա- մա լեռ նա վա հա նը: Նրա ջր բա ժա նա յին գո տին լա վա նե րով ծածկ ված սա րա- վանդ է, որ տեղ պահ պան վել են հնա գ յն սառ ցա պատ ման հետ քե րը: Այս տեղ շատ են քա- րաց րոն նե րը: Լեռ նա վա հա նի առանց քա յին մա ս մ բարձ րա- ն մ են 200-500 մ հա րա բե րա- կան բարձ ր թյամբ հրաբ խա- յին կո ներ: Դրան ցից լավ ար- տա հայտ ված խառ նա րան նի աﬔ նա բարձր գա գա թը` Աժ դա- հա կը (3597 մ), որ տեղ գո յա ցել է լիճ: Վար դե նի սի լեռ նաշղ թան եզե րմ է Սևանա լի ճը հա րա- Աժդահակ լեռը վից: Լեռ նաշղ թա յի հյ սի սա- յին լան ջե րը եր կար են և փոք- րա թեք, ﬔ ղմ աս տի ճան նե րով իջ ն մ են դե պի Սևանա լիճ: Հա րա վա յին լան ջե րը կարճ են և խիստ մաս նատ ված էրո զի ոն հո վիտ նե րով: Սյ# նի քի հրաբ խա յին բարձ րա վան դա կի ընդ հա ն ր բա զալ տա յին հիմ քի վրա բարձ- րա ն մ են Ծղ# կ (3581 մ), Մեծ Իշ խա նա սա ր (3549 մ) հրաբ- խա յին գա գաթ նե րը: Բարձ րա- վան դա կի մա կերև յ թն աﬔ - Արայի լեռը ն ր ծածկ ված է երի տա սարդ լա- վա նե րով: Լեռ նա վա հան նե րի հարևան թյամբ գո յա ցել են առան ձին հրաբ խա յին լեռ- նա զանգ ված ներ, որոն ցից նշա նա վոր են Հա տի սը, Ար մա ղա նը և Արա յի լե ռը: Մի ջի նա րաքս յան գո գա վո ր# թյան մարզը եզ րա վոր ված լի նե լով բարձ րա- բերձ լեռ նա զանգ ված նե րով և ծալ քա բե կո րա վոր լեռ նաշղ թա նե րով, բա ժան վ մ է եր կ մա սի` Արա րատ յան և Նա խիջևանի գո գա վո ր թյ ն նե րի: Արա րատ յան գո գա վո ր թյ նն իր ավե լի ﬔ ծ` ձա խափն յա մա սով գտն վ մ է Հա յաս տա նի Հան րա պե տ թյան սահ ման նե ր մ: Գո գա վո ր թյ նը սկս վ մ է Ախ ր յան Արաքս գե տե րի ﬕ ա խառ ն ﬕ ց հե տո և տա րած վ մ ﬕ նչև Նա խիջևանի գո գա- վո ր թյ նը: Այդ եր կ գո գա վո ր թյ ն նե րի ﬕ ջև սահ ման է ծա ռա յ մ «Գայ- լի դր# ն քը» (դար պա ս, դռ նե ր): Արա րատ յան գո գա վո ր թյան հա տա կին` ծո վի մա կար դա կից 800-1100 մ բարձ ր թյան վրա, տա րած վ մ է լայ նար ձակ Արա- րատ յան դաշ տը:
Հայաս տանի Հանրապետթյ նը, տարածվելով Հայկական լեռնաշխարհի արևելյան մասում, առանձ նա ն մ է հարևան տա րածք նե րի նկատ մամբ ավե լի բարձր դիր քով: Տա րած քի ﬕ ջին բարձ ր թյ նը ծո վի մա կար դա կից հաս ն մ է 1800 մ-ի: Սակայն դա ﬕ ջի նաց ված ց ցա նիշ է, որը չի բա ցա հայ տ մ իրա կան պատ կե րը: Իրա կա ն մ ՀՀ - մ բա ցա կա յ մ են դաշ տա վայ րե րը: Հան րա պե տ թյան տա րած քի աﬔ նա ցածր կե տե րը գտն վ մ են ծայր հա- րավ -արևել ք մ` Արաք սի հով տ մ` 375 մ բարձ ր թյան վրա, և ծայր հյ սի ս մ` Դե բեդ գե տի հով տ մ` գրե թե ն յն բարձ ր թյան վրա: ՀՀ աﬔ նա բարձր կե տը Արա գա ծի լեռ նա գա գաթն է (4090 մ): Այսպիսով՝ հան րա պե տ թյան տա րած քի առավելագ յն և նվազագ յն բա ցար ձակ բարձ ր թյ ն նե րի տար բե ր թյ նն անց ն մ է 3700 մ-ից: ՀՀ տա րած քի 82%-ը զբա ղեց ն մ են լեռ նե րը, ﬓ ա ցած 18%-ը՝ հար թա վայ- րե րը: ՀՀ- մ մար դ տն տե սա կան գոր ծ նե թյան հա մար նպաս տա վոր են ﬕ նչև 2500 մ բարձ ր թյ ն նե ցող տա րածք նե րը: Դրանք կազ մ մ են հանրապետ թյան տարածքի ավելի քան 2/3-ը: Դրանից ավե լի բարձր տա րած- քի բնակ լի մա յա կան պայ ման նե րը մարդ կանց մշ տա կան բնա կ թյան և տն տե- սա կան գոր ծ նե թյան հա մար պա կաս նպաս տա վոր են: Դրան հա կա ռակ` տն- տե սա կան գոր ծ նե թյան, հատ կա պես գյ ղատն տե ս թյան հա մար առավել բա րեն պաստ պայ ման ներ կան ծո վի մա կար դա կից ﬕ նչև 1000 մ բարձ ր թյան տարածքներ մ, որոնք կազ մ մ են հան րա պե տ թյան ընդ հա ն ր մակերեսի ոչ ավե լի, քան 10%-ը: Մեր հան րա պե տ թյան բազ մա զան մա կերև յ թ նեցող տարածքը գիտ նա- կան նե րը բա ժա ն մ են չորս լեռ նագ րա կան մար զի. 1) հյ սի սա յին ծալ քա բե կո րա վոր լեռ նաշղ թա նե րի և ﬕ ջ լեռ նա յին գո գա վո- ր թյ ն նե րի, 2) հա րա վա յին ծալ քա բե կո րա վոր լեռ նաշղ թա նե րի և ﬕ ջ լեռ նա յին գո գա վո- ր թյ ն նե րի, 3) հրաբ խա յին լեռ նա վա հան նե րի և սա րա վանդ նե րի, 4) ﬕ ջի նա րաքս յան գո գա վո ր թյան: Դրանցից առա ջին եր կ մար զերը, ըստ է թյան, իրենց ﬔ ջ են ընդգր կ մ Փոքր Կով կա սի ծալ քա բե կո րա վոր լեռ նա յին հա մա կար գի լեռ նաշղ թա ներն ﬕ ջ լեռ նա յին գո գա վո ր թյ ն նե րը: Փոքր Կով կա սի հյ սի սա յին լեռ նաշղ թա նե րը բաղ կա ցած են եր կ ` ար տա- քին և ներ քին շա րե րից: Ար տա քին շա րին են պատ կա ն մ Վի րա հա յոց, Գ# - գա րաց և Մի ա փո րի լեռ նաշղ թա նե րը, որոնք ﬕ մ յան ցից բա ժան ված են Դե բեդ և Աղստև գե տե րի հո վիտ նե րով: 2 Ներ քին շա րին են պատ կա ն մ Բա զ# ﬕ , Շի րա կի, Փամ բա կի և Ծաղ կ# ն- յաց ﬕ ջին բարձ ր թյան լեռ նաշղ թա նե րը: Բա զ ﬕ լեռ նաշղ թան հատ վ մ է Պ շ կի նի լեռ նանց քով, որը Փամ բակ գե տի հո վի տը կա պ մ է Լո ռ դաշ տին: Շի րա կի լեռ նաշղ թան սկս վ մ է Ախ ր յա նի հով տից և ավարտ վ մ Փամ բա կի վե րին հո սան քի գե տա հով տով: Ներ քին շա րի լեռ նաշղ թա նե րից աﬔ նա եր կա- 3 րը Փամ բա կի լեռ նաշղ թան է, որի աﬔ նա բարձր գա գա թը Թեժ լեռն է (3101 մ): Ծաղ կ ն յաց լեռ նաշղ թա յի Թե ղե նիս գա գա թի հարևան թյամբ է գտն վ մ Ծաղ- կա ձո րի հանգստ յան գո տին: Սևանի լեռ նաշղ թա յի Քաշ ա թաղ գա գա թ մ ներ քին շա րին ﬕ ա ն մ է Փոքր Կով կա սի Հյ սի սա յին լեռ նաշղ թա նե րի ար տա քին շա րը և, կազ ﬔ լով ﬔ կ ﬕ աս նա կան հա մա կարգ` ձգ վ մ է ﬕ նչև Արաք սի հո վի տը: Այս հա մա կար գ մ հայտնի են Արե գ# ն# , Արևել յան Սևանի և Մռա վի լեռ նաշղ թա նե րը, որոնց ﬕ քա նի գա գաթ նե րի բարձ ր թյ նն անց նմ է 3000 մ-ից, իսկ Գոմ շա սար (Գյա- ﬕ շ) գա գա թի նը հաս ն մ է 3724 մ-ի: Հա րա վա յին լեռ նաշղ թա նե րի # ﬕ ջ լեռ նա յին գո գա վո ր# թյ# ն նե րի մար- զի ﬔ ջ են մտ ն մ Ուր ծի, Վայ քի և Զան գե զ# րի լեռ նաշղ թա նե րն իրենց լեռ նա- բա զ կ նե րով, որոնք հա մա տեղ կազ մ մ են Փոքր Կով կա սի Մեր ձա րաքս յան կոչ վող հա մա կար գը: Ուր ծի լեռ նաշղ թան, որն աչ քի է ընկ ն մ բ սա ծած կ յ թից զ րկ, լերկ լան- ջե րով, ձգ վ մ է Արա րատ յան դաշ տի եզ րով` կենտ րո նա կան մա ս մ հաս նե լով գրե թե 2450 մ բարձ ր թյան: Ուր ծի լեռ նաշղ թա յից արևելք` ﬕ նչև Զան գե զ - րի լեռ նաշղ թա, ձգ վ մ է Վայ քի լեռ նաշղ թան, որը ջր բա ժան է Ար փա յի և Նա- խիջևանի գո գա վո ր թյ ն նե րի ﬕ ջև: Լեռ նաշղ թա յի հյ սի սա յին լան ջե րը կարճ են և զա ռի թափ: Այս տեղ կրա քա րա յին ապար նե րի ﬔ ջ առա ջա ցել են կարս տա- յին քա րան ձավ ներ: Նշա նա վոր են Մոզ րո վի և Մա գի լի քա րան ձավ նե րը: Դե պի Նա խիջևանի գո գա վո ր թյ ն իջ նող լան ջե րը եր կար են և մաս նատ ված, տի րա- պե տ մ են չոր տա փաս տա նա յին լանդ շաֆտ նե րը: Մի ջօ րե ա կա նի ղ ղ թյամբ՝ Ամ# լ սա րից ﬕ նչև Արաք սի հո վի տը ձգ վ մ է Զան գե զ# րի լեռ նաշղ թան: Նա աﬔ նա բարձրն է Փոքր Կով կա սի լեռնահա մա- կար գ մ և առանձ նա ն մ է ժայ ռոտ, ատամ նա վոր գա գաթ նե րով: Աﬔ նա բարձր գա գա թը Կա պ# տ ջ# ղ լեռն է (3904 մ): Հայտ նի են լեռ նաշղ թա յի հյ սի սա յին մա ս մ գտն վող Որո տա նի (2344 մ) և Սի սի ա նի (2345 մ) լեռ նանցք նե րը: Որո- տա նի լեռ նանց քով անց ն մ է Զան գե զ րի գլ խա վոր «զար կե րա կը»` Երևան- Մեղ րի ավ տո մայ ր ղին, իսկ Սի սի ա նի լեռ նանց քով տրանս պոր տա յին կապ է հաս տատ վ մ Նա խիջևանի գո գա վո ր թյան հետ: Զան գե զ րի լեռ նաշղ թա յից սկս վ մ և հա մար յա ղ ղա հա յաց դե պի արևելք են ձգ վ մ Բար գ# շ ա տի և Մեղ ր# լեռ նաշղ թա նե րը, որոնք մաս նատ ված են Որո տան, Ող ջի, Ծավ և այլ գետերի` ﬕ նչև 500 մ խո ր թյ ն նե ցող հո վիտ- նե րով: Բար գ շ ա տի լեռ նաշղ թա յի և Սյ նի քի հրաբ խա յին լեռ նա վա հա նի յ - րօ րի նակ հա մա ձ լ վածք է 700 մ խո ր# թյամբ Որո տանի կիր ճը ստո րին հո- սան ք# մ, որը, ըստ է թյան, ծալ քա բե կո րա վոր և հրաբ խա յին ռե լի ե ֆի ձևերի դի տար ժան լա բո րա տո րի ա է բաց երկնքի տակ: Կապ! տջ! ղ լեռը օգոստոսին 4 5 ՀՀ- մ Հրաբ խա յին լեռ նա վա հան նե րի և սա րա վանդ նե րի մարզը զբա- ղեց ն մ է Հայ կա կան հրաբ խա յին բարձ րա վան դա կի կենտ րո նա կան մա սի արևել յան հատ վա ծը: Այստեղ նշա նա վոր են Ջա վախ քի, Արա գա ծի, Գե ղա մա, Վար դե նի սի և Սյ# նի քի լեռ նա վա հան ներն դրանց ﬔ ր ձա կա լա վա յին սա րա- վանդ նե րը: ՀՀ ծայր հյ սիս արևմտ յան մա ս մ են գտն վ մ Ջա վախ քի և Եղ նա խա ղի լեռ նա վա հան նե րը, Աշ ոց քի սա րա հար թը: Ջա վախ քի լեռ նա վա հա նի ﬕ այն հա- րա վա յին մասն է գտն վ մ ﬔ ր հան րա պե տ թյան սահ ման նե ր մ: Այս տեղ լեռ- նա վա հա նի վրա առանձ նա ն մ են հրաբ խա յին կո ներ` ժայ ռոտ գա գաթ նե րով: Դե պի հա րավ լեռ նա վա հա նն աս տի ճա նա բար ձ լ վ մ է ճահ ճա պատ Լո ռ գո- գա վո ր թյա նը: Հա յաս տա նի և Թ ր քի ա յի պե տա կան սահ մա նի ղ ղ թյամբ ձգ վ մ է Եղ նա խա ղի լեռ նա վա հա նը` Մեծ Եղ նա խաղ գա գա թով (3042 մ): Քառագագաթ Արագած լեռնազանգվածը Արա գած լեռ նա զանգ վա ծը լա վա նե րով ծածկ ված երկ րա կեղևի գմ բե թաձև բարձ րա ց մ է, որի վրա ավե լի շ ձևավոր վել է հրաբ խա յին կո նը: Հնա գ յն սառ ցա պա տ ﬓ ե րի հետևան քով հրաբ խի մոտ 400 մ խո ր թյամբ խառ նա րա նը վե րած վել է ժայ ռա յին չորս գա գաթ նե րով եզեր ված սառ ցա դաշ տա յին վիթ խա- րի կր կե սի: Արա գա ծը հան րա պե տ# թյան աﬔ նա բարձր լեռն է (4090 մ): Այն ճա ռա գայ թաձև մաս նատ ված է խոր հո վիտ նե րով` Գե ղա րո տի, Ամ բեր դի, Ման- թաշ ի գետահովիտներով, որոնց առան ձին մա սե ր մ պահ պան վել են հնա գ յն սառ ցա պատ ման մո րե նա յին նստ վածք նե րը: Հրաբ խա յին լա վա նե րը, սփռ վե լով լե ռան շ ր ջը, առա ջաց րել են լա վա յին սա րա վանդ ներ, որ տեղ նստ վածք նե րի տա կից հա ճա խա կի ﬔ ր կա ն մ են տ ֆի և պեմ զա յի հզոր ապա րաշ եր տե րը: 6 Սևանա լճի արևմտ յան ափին, ﬕ ջօ րե ա կա նի ղ ղ թյամբ, ձգ վ մ է Գե ղա- մա լեռ նա վա հա նը: Նրա ջր բա ժա նա յին գո տին լա վա նե րով ծածկ ված սա րա- վանդ է, որ տեղ պահ պան վել են հնա գ յն սառ ցա պատ ման հետ քե րը: Այս տեղ շատ են քա- րաց րոն նե րը: Լեռ նա վա հա նի առանց քա յին մա ս մ բարձ րա- ն մ են 200-500 մ հա րա բե րա- կան բարձ ր թյամբ հրաբ խա- յին կո ներ: Դրան ցից լավ ար- տա հայտ ված խառ նա րան նի աﬔ նա բարձր գա գա թը` Աժ դա- հա կը (3597 մ), որ տեղ գո յա ցել է լիճ: Վար դե նի սի լեռ նաշղ թան եզե րմ է Սևանա լի ճը հա րա- Աժդահակ լեռը վից: Լեռ նաշղ թա յի հյ սի սա- յին լան ջե րը եր կար են և փոք- րա թեք, ﬔ ղմ աս տի ճան նե րով իջ ն մ են դե պի Սևանա լիճ: Հա րա վա յին լան ջե րը կարճ են և խիստ մաս նատ ված էրո զի ոն հո վիտ նե րով: Սյ# նի քի հրաբ խա յին բարձ րա վան դա կի ընդ հա ն ր բա զալ տա յին հիմ քի վրա բարձ- րա ն մ են Ծղ# կ (3581 մ), Մեծ Իշ խա նա սա ր (3549 մ) հրաբ- խա յին գա գաթ նե րը: Բարձ րա- վան դա կի մա կերև յ թն աﬔ - Արայի լեռը ն ր ծածկ ված է երի տա սարդ լա- վա նե րով: Լեռ նա վա հան նե րի հարևան թյամբ գո յա ցել են առան ձին հրաբ խա յին լեռ- նա զանգ ված ներ, որոն ցից նշա նա վոր են Հա տի սը, Ար մա ղա նը և Արա յի լե ռը: Մի ջի նա րաքս յան գո գա վո ր# թյան մարզը եզ րա վոր ված լի նե լով բարձ րա- բերձ լեռ նա զանգ ված նե րով և ծալ քա բե կո րա վոր լեռ նաշղ թա նե րով, բա ժան վ մ է եր կ մա սի` Արա րատ յան և Նա խիջևանի գո գա վո ր թյ ն նե րի: Արա րատ յան գո գա վո ր թյ նն իր ավե լի ﬔ ծ` ձա խափն յա մա սով գտն վ մ է Հա յաս տա նի Հան րա պե տ թյան սահ ման նե ր մ: Գո գա վո ր թյ նը սկս վ մ է Ախ ր յան Արաքս գե տե րի ﬕ ա խառ ն ﬕ ց հե տո և տա րած վ մ ﬕ նչև Նա խիջևանի գո գա- վո ր թյ նը: Այդ եր կ գո գա վո ր թյ ն նե րի ﬕ ջև սահ ման է ծա ռա յ մ «Գայ- լի դր# ն քը» (դար պա ս, դռ նե ր): Արա րատ յան գո գա վո ր թյան հա տա կին` ծո վի մա կար դա կից 800-1100 մ բարձ ր թյան վրա, տա րած վ մ է լայ նար ձակ Արա- րատ յան դաշ տը:
Комментариев нет:
Отправить комментарий