Հայոց լեզու

 Գործնական աշխատանք

Հինավուրց ավանդությունն ասում է, թե շատ տարիներ առաջ, երբ մարդիկ մեհենական սուրբ կրակի՝ ատրուշանի առջև ջերմեռանդորեն զոհեր էին մատուցում հեթանոս աստվածներին,Հայոց աշխարհի Բզնունյաց ծովում (այսպես էր կոչվում Վանա լիճը) դեռ ոչ մի կղզի չկար: Օրերից մի օր վիշապաքաղ Վահագն աստվածն իր սիրելիի՝ չքնաղատես Աստղիկի հետ նավակով զբոսնում էր ծովի վրա:  Վաղորդյան շնկշնկան զեփյուռը քնքշորեն խաղում էր պաղպաջուն ալիքների հետ:  Զմայլված երկնակարկառ ժայռերով շրջապատված ալևետ ծովակի գեղեցկությամբ՝ դիցուհին ա-սոսում է, որ ծովը հանգստավայր չունի: Եվ հրավարս, բոցամորուս Վահագնը բարձրանում է Հայկական պարի կատարները, վիթխարի ժայռաբեկորներ պոկում և նետում ծովի ալիքների մեջ: Առաջանում են Աղթամար, Կտուց և Լիմ կղզիները: Նրբագեղ դիցուհին պահանջում է, որ այդ կղզիներից մեկի վրա կառուցվի աշխարհի ամենաշքեղ տաճարը՝ որպես առհավատչյա իրենց անշեջ սիրո: Վահագնը գործի է դնում իր աստվածային քանքարը, և արփիաշող Աղթամար կղզու վրա բարձրանում է Վահեվահյան անձեռակերտ մեհյան-տաճարը: «Գեղեցիկ է, բայց ամենագեղեցիկը չէ»,- ասում է քմահաճ դիցուհին և հեռանում՝ դեմքը խոժոռած: Անցնում են դարեր: Վասպուրականի թագավոր Գագիկ Արծրունու կարգադրությամբ և հռչակավոր վարպետ Մանվելի գլխավորությամբ գործի են անցնում վեց հազար վարպետներ՝ անթիվ-անհամար օգնականներով: Եվ վեցույոթ երկար ու ձիգ տարիների ընթացքում վեր է խոյանում Աղթամարի գեղաշուշ տաճարը:

Տեքստում Վահագն աստվածը բնութագրվում է մի քանի հատկանիշներով. դո՛ւրս գրիր այդբառերը և մեկնաբանի՛ր:

Վիշապաքաղ-Վիշապներ քաղող՝ հավաքող՝ ջնջող:

Հրավարս-Հրեղեն՝ հրագույն վարսերով, շիկահեր:

Բոցամորուս-Բոցագույն՝ շիկակարմիր մորուքով:

                     

 Երևանն իմ տունն է
                                     

Երևանն իմ քաղաքն է: Երևանը բոլորիս քաղաքն է, մեր տունը, մեր օջախը: Այն ամեն օր փոփոխվում է. նոր շինություններ են ավելանում, բարձրահարկ շենքեր են կառուցվում, կանաչապատ տարածքները շատանում են: Օրեցօր մեր քաղաքը ավելի է գեղեցկանում : Դրա հետ մեկտեղ մեր քաղաքում կան բաներ, որոնք ինձ դուր չեն գալիս. աղբի նորանոր կույտերի առաջացումը, ինչը շատ ակտուալ է մեր երկրում:  Ցանկացած տեղ կարելի է տեսնել աղբի թափոններ, որոնք երբեք չեն մաքրվում: Այդ ամենի մեղավորը հենց մեր քաղաքացիներն են : Նրանք են աղտոտում մեր միջավայրը: Դուր չի գալիս նաև քաղաքի երթևեկությունը, որովհետև այն շատ անկանոն է: Վարորդների անուշադրության, արագ վարելու պատճառով զոհեր են լինում : Օրերից մի օր պետք է վերջ տրվի այս ամենին: Այդ պատասխանատու գործը թողնենք ժամանակին:

Տնա յին ա շխ ատա նք

111

Հայ-Հայուհի,Հայաստան,հայոց,հայություն

Դպիր-դպրուհի,դպրստան,դպրոց.դպրություն

Այգի-այգեստան,այգոց,

Հնոց-հնոց,հնություն

Բույր-բուրաստան

Ծառ-ծառաստան

Բժիշկ-բժշկուհի,բժշկություն

Պարսիկ-պարսկուհի,Պարսկաստան,պարսկություն

112

Նկարչուհի,գրիչ,զարթուցիչ,թափող,ուսուցիչ,քերիչ,վարիչ,հաճախորդ,բախվող,հնչակ,վազորդ,հանող,շարժիչ,մոտեցող,կոշտուկ

113

Շրխկոց,թշոց,թրմփոց,թխկոց,թմփոց,ղզոց,մռոց

110

1-ին խումբ պարզ բառեր-գետին,գազան,ցնցում,ճամփա,ուժ,զոհ,նավ

2-որդ խումբ բարդ բառեր-մայրցամաք,արտասահման,նավահանգիստ,վերադարձ,մայրաքաղաք,օտարամոլություն

3-որդ խումբ ածանցավոր բառեր-նավակ,հայրենիք վերադարձ

114

Անք-,ցի-գյումրեցի,երևանցի ,ածո-գտածո,հանածո ,ք-հանք,ցանք ,ուկ-ձագուկ,խղճուկ ,իք-կնիք,աղձնիք ,իչ-հսկիչ,քննիչ ,ու-անարգու,ահարկու ,ան-անգիր,ընկերական ,իկ-Արևիկ,կնիկ ,պան-գրպան,ջրաղացպան ,ստան-Հայաստան,Վրաստան ,ուհի-ընկերուհի,հայուհի

                                        

                                                  Տնային աշխատանք

Վարժ.301

Ա) Օդաչույի անունից:

Երբ Բելգիայի երկնքւմ «թռչող ափսե» հայտնվեց,ռազմաօդային ուժերի գլխավոր շտաբից երկու կործանիչ ինքնաթիռ ուղարկեցին,որ նրան «որսանք»: ՉԹՕ-ն ինքնաթիռի նման չէր.մի քանի վարկյանում նա արագությունը ժամում երկու հարյուր ութսունից հազար ութ հարյուր կիլոմետրի հասցրեց:Մոտավորապես քառասունհինգ րոպե մենք հետապնդեցինգ ՉԹՕ-ին,հետո նա անհետացավ: Մենք ինքներս ՉԹՕ-ն չեինք տեսել,բայց նրա ներկայությունը հաստատել էին ռադիոձայնորսիչները:Հետաքրքիր է,որ ամեն անգամ,երբ հաջողվում էր ՉԹՕ-ն նշմարել,վերջինս անմիջապես թռիչքի հետագիծն ու արագությունը փոխում էր:

Բ) Որպես լրագրող:

Բելգիայում «թռչող ափսե» հայտնվեց: ռազմաօդային ուժերի գլխավոր շտաբից երկու կործանիչ ինքնաթիռ ուղարկեցին, որ նրան «որսան»: ՉԹՕ-ն ինքնաթիռի նման չէր. մի քանի վայրկյանում նա արագությունը ժամում երկու հարյուր ութսունից հազար ութ հարյուր կիլոմետրի հասցրեց: Մոտավորապես քառասունհինգ րոպե ինքնաթիռները հետապնդեցին ՉԹՕ-ին, հետո նա անհետացավ: ՉԹՕ-ի ներկայությունը հաստատել էին ռադիոձայնորսիչները:

Վարժություն 302

Փոփոխությունը այնե այս նախադասությունների մեջ, որ ժամանակաձևը փոփոխվումե:

Վարդություն303

Իմ դասարանը 

Ա)Իմչպիսի մարդկանց խումբե - Իմ դասարանում դարբեր տեսակի մարդիկ կան թէ  Լավ մարդկանց թէ վատ բայց դասարանը այտպեսե ամեն դասարանում կան տարբեր տեսկի մարդիկ և ես ուրախեմ, որ այս դասարանումեմ:

Բ)Ինչով եք իրար նման- Մեր դասարանը իրար նման է ընկերասիրությամբ ,մտածելակերպով:

Գ)Ինչով եք տարբերվում- Մենք տարբերվում ենք մարդ տեսակով ամեն մարդ մի ձևի է այնպես որ մենք տարբերվումենք մարդ տեսակով:

Դ)Ինչ է ձեզ կամում- Մեզ կապում է Մի Մեծ ընկերություննը:

307. Ամենաևանգույնածանցներովկազմվածածականներիիմաստներըհամեմատի´ր. ո՞րածանցնէչափազանցշատիիմաստհաղորդում, ո՞րը՝ամենաշատի(նրանցհետգործածվածգոյականիձևինէլուշադրությո´ւնդարձրու):

Թանգարանում հնագույն գործիքներ են պահվում: 

Այդ դանբարանից գիտությանը հայտնի   ամենահին 

Դժվարագույն խնդիր են տվել ինձ: 

Գրքի ամենադժվար խնդիրը սա է:

Փոքրագույն ձկներ են լողում իմ ակվարիումում:

Իմ ակվարիումի ամենափոքր ձուկն է սա:

Չափազանց շատի իմաստ է հաղորդում ագույն ածանցը:

Ամենաշատի իմաստ է հաղորդում  ագույն  ածանցը:

Վարժություն 88

Ա.Խաղալ-խաղացնել,դողալ -դողացնել,եռալ-եռացնել,թվալ-թվացնել,հավատալ-հավատացնել,

Բ.Փոքրանալ-փոքրացնել,լավանալ-լավացնել,վատանալ-վատացնել,բարեկամանալ-բարեկամացնել,թշնամանալ-թշնամացնել,մանրանալ-մանրացնել,հզորանալ-հզորացնել

308. Տունբազմիմաստբառընախադասություններիմեջգործածի´րքեզհայտնիբոլորիմաստներով:

Ես իմ ընկերների հետ գնացի հացատուն հաց ուտելու:  

Ես ինձ վատեյ ըզգում և գնացի դեղատուն դեղ գնելու:

Մի մարդ գնացել էր գարեջրատուն գարեջուր ղմելու:

309. Ընդգծված դերանունները փոխարինի´ր համապատասխան հոդերով (եթե պետք է՝ կարող ես նախադասությունից բառ հանել):

    Քո ընկերը մենակ քայլում էր փոշեծածկ ճանապարհով:

Ընկերդ մենակ քայլում էր փոշեծածկ ճանապարհով:

    Իմ որսն իր ոտքով եկավ:

Որսս իր ոտքով եկավ:

    Մենք, այսինքն՝ ծովափի բնակիչները, ծովից ենք հանում մեր սերունդն ու հարստությունը:

Ծովափի բնակիչներս ծովից ենք հանում մեր սնունդն ու հարստությունը:

    Դու՝ մեր ամենաուժեղ մարզիկը, հաղթանակով պիտի գաս:

Մեր ամենաուժեղ մարզիկն  հաղթանակով պիտի գաս:

Ես ծեր որսորդ եմ ու կյանքում շատ բան եմ տեսել:

Ծեր որսորդս կյանքում շատ բան եմ տեսել:

Դուք՝ մեր շնորհալի տղաները, ձեր խոսքը դեռ չեք ասել:

Մեր շնորհալի տղաներ, խոսքներտ դեռ չեք ասել:

Քո սիրտը քա´ր է, քար:

Սիրտդ քար է քար:

Ձեր ձեռքն ընկնողին պրծում չկա:

ձերքներտ  ընկնողին պրծում չկա:

Իմ ուսուցիչը

Իմ Առաջին ուսուցչուհին ընկեր Արուսյակ Վարդանյանն էր  որին ընդունել եմ որպես երկրորդ մայր և սիրել, քանի որ նա շատ ընկերասեր էր և հոգատար: Նրա միջոցով մենք արեցինք առաջին քայլերը դեպի դպրոցական կյանք  նա մեզ սովորացրեց գրել կարդալ դրա համարել ես իմ ուսուցչուհուն շատ հարգեցի և սիրեցի: 

                                                

Վարժ.310

310. Ընդգծված բառերը փոխի´ր՝ առանց նախադասության միտքը փոխելու:

Թանգարանի սրահներից յուրաքանչյուրում  ցուցադրվող վաթսուն առարկա կա:

Թանգարանի սրահներից ամեն մեկում  ցուցադրվող վաթսունական առարկա կա:

    Դպրոցի բոլոր դասարաններում տասնհինգական սեղան է դրված:

Դպրոցի յուրաքանչյուր դասարանում տասնհինգ  սեղան է դրված:

Ամեն մի երամում տասնհինգ կռունկ է:

Յուրաքանչյուր  երամում տասնհինգական  կռունկ է:

     Այդտեղ յուրաքանչյուր գետ երեք վտակ ունի:

Այդտեղ ամեն մի գետ երեքական  վտակ ունի:

Վարժ311

311. Բառակապակցություններ կազմի´ր՝ հարցում արտահայտող բառերը գոյականներով փոխարինելով:

Հնարավորություն ունենալ՝ ինչի՞:

       Հնարավորություն ընձեռել (տալ)՝ ինչի՞:

       Նպատակ ունենալ՝ ինչի՞:

Աշխատանք, խաղ, ուսում, հանգիստ, գործել, խաղալ, սովորել, հանգստանալ (կարող ես շարունակել):

            Հարցին պատասխանող բառը բայից առա՞ջ գրեցիր, թե՞ հետո: Ո՞ր դեպքում է բայից առաջ գրելն ավելի բարեհունչ:

Հնարաորություն ունենալ աշխատանքի, հանգստի, խաղի, ուսման:

Հնարավորություն ընձեռել (տալ),սովորելու, հանգստանալու, խաղալու, գործելու:

Նպատակ ունենալ , ուսման, գործելու, աշխատանքի, հանգստի, սովորելու:

          314. Շարքի բոլոր բառերը, բացի մեկից, նույն ձևով են կազմված: Գտի´ր օրինաչափությանը չենթարկվող բառը.

          ա) փառապանծ, հենակմախք, հեռախոս, ռազմակոչ, կիսաշրջանաձև,

            բ) սեղմաժպիտ, կարմրազգեստ, կարմրախայտ, խավարասեր, իսկույնևեթ:

            գ) Մանկություն, գրավիչ, հերարձակ, գրական, քննություն:

315. Հարցում արտահայտող բառերը փոխարինի´ր համապատասխան բառակապակցություններով:

          Հեռագիրը՝ ո՞ր, բերել էին գիշերը:

            Ծաղիկը՝ ինչպիսի՞, դաշտում կարծես միակն էր:

            Աշունը շուկան լցրել է մրգերով՝ ինչպիսի՞:

          Նրա հիասթափությունը մատնում էին աչքերը՝ ինչպիսի՞:

            Մի ժպիտ՝ ինչպիսի՞, թառել էր դեմքին:

Հեռագիրը ՙ Մոսկվայից եկած, բերել էին գիշերը:

Ծաղիկը անկրկնելի գեղեցիկ, դաշտում կարծես միակն էր:

Աշունը շուկան լցրել է մրգերով, թարմ և համեղ:

Նրա հիասթափությունը մատնում էին աչքերը, տխուր և թաղցոտ:

Մի ժպիտ միակն անկրկնելի թառել էր դեմքին:

316. Հարցում արտահայտող բառերը տրված գոյականներով փոխարինելով՝ բառակապակցություններ կազմի´ր:

          Դիմադրել՝ ինչի՞ն:  

            Խուսափել՝ ինչի՞ց:

Միտք, ճնշում, հեռանալ, առաջանալ, մոռանալ (կարող ես շարունակել):

Դիմադրել մտքին

Դիմադրել ճնշմանը 

Դիմադրել հեռանալուն 

Խուսափել մտքից  

Խուսափել ճնշումից 

խուսափել առաջանալուց 

խուսափել մոռանալուց

317. Տրված պարզ նախադասությունները դարձրո´ւ բարդ՝ ավելացնելով փակագծում տրված հարցին պատասխանող նախադասություն (որպեսզի ավելացրածդ նախադասությունը տրվածի հետ կապվի, կարող ես անհրաժեշտ բառ ավելացնել):

Ա´յ աղվեսներ, ձեռք քաշեք ձեր պոչերից: (ինչո՞ւ)

Այ աղվեսներ, ձեռք քաշեք ձեր պոչերից, թե չե կզրկվեք  գլուխներից:

Ութ տարի մնացի այդ երկրում: (ինչո՞ւ)

Ութ տարի մնացի այդ երկրում, և կարողացա խոսել իրենց լեզով:

Բոբն արագ վազեց հանդերձանքի կույտի մոտ: (ինչո՞ւ)

Բոբն արագ վազեց հանդերձանքի կույտի մոտ, որովհետև կատվի հոտ առավ:                                                    

Նա ուժ հավաքեց: (ինչի՞ համար)

Նա ուժ հավաքեց, որպեսզի կարողանա հաղթի իր մրցակցին:

318. Նախադասությունները հնարավոր ձևերով կետադրի´ր այնպես, որ իմաստները տարբեր լինեն:

          Հայրն ու մայրը ողջունեցին մեզ, համբուրեցին շնորհավորեցին իրար: 

            Հայաստանը, ուր որոշել էր գնալ, մանուկ հասակից չէր տեսել: 

            Նրանց ոտների տակ մի պահ մթագնում էին ձորերը: Անտառները սևանում էին ամպերի արանքում բեկբեկված շողերի փայլի մեջ:

            Խաղաղ գիշերվա մեջ թույլ լույս արձակելով երկու աստղ էր պլպլում, Ծիծեռնավանքի ծուռ խաչի վրա:

            Ծովափին կանգնած, աղջիկը հայացքը հառել էր հեռու հորիզոնին: 

Կոմիտասը  ինձ համար առասպել է եղել  և նրա կյանքի ու փառապանծ գործը մի չքնաղ հրաշապատում :Ավ Իսահակյան 

Կոմիտասըինձժամանակակիցմարդէր. «ԵղբայրՍողոմոնը», ինչպեսկոչումէինքնրանԳևորգյանճեմարանում. տարիներապրելենքնույնհարկիտակ, խոսել, կատակել: Ճամփորդելենքմիասինհայգյուղերնուուխտատեղիները (Սևան, Հառիճ), ուրնաերգերէրհավաքում: ԵղելենքմիասինԵվրոպայում, Ստամբուլում. բայցայսամենըթվումէինձո՛չիրական: Կոմիտասըինձհամարհիմալեգենդէ, հեռավորառասպել, ևնրակյանքնուփառապանծգործըմիչքնաղհրաշապատում:

Կոմիտասըմերժողովրդիհպարտություննէ. նրագործը՝մերազգայինանսպառհարստությունը: Ինչո՞վէարժանացելնամերժողովրդիայսբարձրգնահատանքին: Նաո՛չօպերաներէգրել, ո՛չօրատորիաներ, թերևսմիքանիարիաներկամռոմանսներմիայն: Բայցավելիմեծգործէկատարել, քանայդբոլորը: Նահայտնագործելէմերազգայիներգը, հայկականերաժշտությունը, ազգայինմելոսը՝ինքնուրույն, ինքնատիպևանաղարտ: Նահիմնէդրելազգայիներաժշտականկուլտուրայի:

Նախառնվեցայդերգերըստեղծողժողովրդիհետ, ներձուլվեցնրահետ. ներապրեցնրաերգերըևսրտովհասկացավ, որհայերգիոճըթաքնվածէժողովրդիայդերգերիմեջ, միայնպետքէմաքրելայդերգերըօտարամուտժանգիցուանտեղիզարդերից, որոնքաղարտելէինհայերգը: Եվցույցտվեցաշխարհինմերազգայիներգը՝մաքրած, ինքնուրույնևանաղարտ:

Ուրորհայկա, այնտեղէևԿոմիտասիերգը: Նրաերգովմերժողովուրդըավելիգիտակցաբարզգացիրեն, ավելիկապվեցիրարհետ, ինքնաճանաչեց: Հայհասարակությունըզգացաշխատավորժողովրդիվիշտնուհրճվանքը, նրաաշխատանքիպաֆոսը, նրասերըդեպիիրհայրենիբնությունը:

323. Յուրաքանչյուր բարդ նախադասություն պարզեցրո´ւ՝ նրա մեջ եղած նախադասություններից մեկը հանելով (ուշադի´ր եղիր, որ տեքստը պահպանվի):

          Հենրի Ռաուլինսոնը Մեծ Բրիտանիայի և Հնդկաստանի միջև երթևեկող անգլիական մի նավում նավաստի էր, որն ուշադիր ականջ էր դնում տախտակամածին նստած ուղևորների խոսակցությանը: Նրանք ամեն տեսակ տարօրինակ հրաշքներ էին պատմում արևելիք այն երկրների մասին, ուր գնում էին որպես վաճառականներ կամ պաշտոնյաներ: Այդ պատմություններն այնքան տպավորիչ էին, որ նա սկսեց երազել հեռավոր ճամփորդությունների ու արկածների մասին: Ծովային ծառայությունը հանկարծ դժնդակ գերություն թվաց, և նա որոշեց այդ գերությունից դուրս պրծնել լայնարձակ աշխարհ:

Հենրի Ռաուլինսոնը անգլիական մի նավում նավաստի էր, որն ուշադիր ականջ էր դնում տախտակամածին նստած ուղևորների խոսակցությանը: Նրանք ամեն տեսակ տարօրինակ հրաշքներ էին պատմում արևելիքի երկրների մասին: 

Նա սկսեց երազել հեռավոր ճամփորդությունների ու արկածների մասին: Ծովային ծառայությունը հանկարծ դժնդակ գերություն թվաց, և նա որոշեց  դուրս պրծնել լայնարձակ աշխարհ:

324. Հարցում արտահայտող բառերի փոխարեն համապատասխան բառ կամ բառակապակցություն (բացահայտիչ) գրի´ր:

          Միքայելը՝ ո՞վ, երեկ մեր տանն էր:

Միքայելը՝ եղբայրս, երեկ մեր տանն էր:

            Տանտիրուհուց՝ ումի՞ց, հեռագիր էր ստացել:

Տանտիրուհուց՝  Անահիտից , հեռագիր էր ստացել:

            Տղան անհամբեր սպասում էր Սևուկի՝ ինչի՞ երևալուն:

Տղան անհամբեր սպասում էր Սևուկի՝ նկարի երևալուն:

            Մայրը որդուց՝ ումի՞ց, արդեն երկար ժամանակ լուր չուներ:

Մայրը որդուց՝ Արամից , արդեն երկար ժամանակ լուր չուներ:

            Քուռիկ Ջալալին արագ՜ մոտեցավ տիրոջը՝ ո՞ւմ:

Քուռիկ Ջալալին արագ՜ մոտեցավ տիրոջը՝ Սասունցի Դավթին:

          Հրազդանը՝ ի՞նչը, Երևանով է անցնում:

Հրազդանը՝ գետը , Երևանով է անցնում:

            Առավոտյան՝ ե՞րբ, իմացանք ցնցող լուրը:

Առավոտյան՝ 9:00-ին , իմացանք ցնցող լուրը:

            Պատմությունն իմացանք միայն հաջորդ օրը՝ ե՞րբ:

Պատմությունն իմացանք միայն հաջորդ օրը՝ երեկոյան:

          Այդ խորամանկը թաքնվել էր իմ սենյակում՝ որտե՞ղ:

Այդ խորամանկը թաքնվել էր իմ սենյակում՝ մահճակալիս տակ: