Կենսաբանություն

Սպիտակուցներ        

Սպիտակուցներ (պրոտեիններ, պոլիպեպտիդներ^{[Ն 1]}), բարձրամոլեկուլային օրգանական միացություններ, որոնք կազմված են պեպտիդային կապով իրար միացած ալֆա-ամինաթթուներից: Կենդանի օրգանիզմներում սպիտակուցների ամինաթթվային հաջորդականությունը որոշվում է գենետիկական կոդով, սինթեզելիս հիմնականում օգտագործվում է ամինաթթուների 20 տեսակ։ Ամինաթթուների տարբեր հաջորդականություններն առաջացնում են տարբեր հատկություններով օժտված սպիտակուցներ։ Ամինաթթվի մնացորդները սպիտակուցի կազմում կարող են ենթարկվել նաև հետատրանսլյացիոն ձևափոխությունների, ինչպես բջջում ֆունկցիայի իրականացման ժամանակ, այնպես էլ մինչև ֆունկցիայի իրականացումը։ Հաճախ կենդանի օրգանիզմներում սպիտակուցի երկու տարբեր մոլեկուլներ միանում են միմյանց՝ առաջացնելով բարդ սպիտակուցային կոմպլեքսներ, ինչպիսին, օրինակ,ֆոտոսինթեզի սպիտակուցային կոմպլեքսն է։

Կենդանի օրգանիզմներում սպիտակուցների գործառույթները բազմազան են։ Սպիտակուց ֆերմենտները կատալիզում են օրգանիզմում ընթացող կենսաքիմիական ռեակցիաները և կարևոր դեր են խաղում նյութափոխանակության մեջ։ Որոշ սպիտակուցներ կատարում են կառուցվածքային և մեխանիկական գործառույթ՝ առաջացնելով բջջային կմախքը: Սպիտակուցները կարևոր դեր են կատարում նաև բջիջների ազդանշանային համակարգում, իմունային պատասխանում և բջջային ցիկլում:

Սպիտակուցները մարդու և կենդանիների սննդի կարևոր մասն են կազմում (միս, թռչնամիս, ձուկ, կաթ, ընկուզեղեն, ընդավոր,հացահատիկային բույսեր), քանի որ այս օրգանիզմներում սինթեզվում է միայն անհրաժեշտ սպիտակուցների մի մասը։ Մարսողության գործընթացում սննդի մեջ պարունակվող սպիտակուցները քայքայվում են մինչև ամինաթթուներ, որոնք հետագայում օգտագործվում են սպիտակուցի կենսասինթեզում՝ օրգանիզմի սեփական սպիտակուցների սինթեզի համար, կամ քայքայման գործընթացը շարունակվում է էներգիա ստանալու համար։

                                                                  ԴՆԹ

1984թ սեպտենբերի 3-ին բրիտանացի գենետիկ Ալեք Ջեֆֆրիզը բացահայտում է, որ յուրաքանչյուր մարդու ԴՆԿ-ն անկրկնելի է. ինչպես մարդու մատնահետքերը: Ռենգեն նկարներին նայելով նա հանկարծ նկատում է, որ ԴՆԿ-ի շղթաները տարբերվում են իրարից: Ջեֆֆրիզը դրանք անվանեց «գենետիկական մատնահետքեր»:
Դրանց միջոցով կարելի է որոշել հարազատական կապը, ապացուցել հանցագործության մասնակից լինելու փաստը, կամ հակառակը, օգնել մարդկանց ազարտվելու պատասխանատվությունից, եթե դատական սխալ է կատարվել:
Նա առաջարկում է Բրիտանիայի բոլոր քաղաքացիների ԴՆԿ-ն մտցնել գենետիկ տվյալների բազա որը շատ կօգնի ոստիկանության գործին: Ըստ Ջեֆֆերիզի, բազայում պետք է պահել այն մինիմում տվյալներ, որոնք անհրաժեշտ են մարդու նույնականացման համար, իսկ օրինակները պետք է ոչնչացնել:
Դա անհրաժեշտ է, որպիսի դատաբժշկական փորձագետները չկարողանան գեներից տեղեկություն ստանալ ազգության, աչքերի և մազի գույնի մասին:
Այդպիսով, ոստիկանությունը, եթե կասկածյալ չունի նախ պետք է ապացուցի, որ հանցագործության վայրում հայտնաբերած ԴՆԿ-ն համընկնում է բազայի տվյալների հետ, հետո միայն տեղեկություն ստանա մարդու մասին, այլ ոչ թե օգտվի գենետիկների հուշումից:

Հազարավոր մարդկանց ԴՆԿ-ն օգնել է ապացուցել կամ հերքել հարազատական կապը:

h.uzunyan@mskh.am

                                       Ածխաջրեր

Ածխաջրեր, (ածխաջրատներ, շաքարներ), քիմիական միացություններ՝ կազմված ածխածին, թթվածին և ջրածինտարրերից։ Ածխաջուր են կոչվում, որովհետև միացության մեջ ջրածին և թթվածին տարրերը գտնվում են ջրիմոլեկուլում ունեցած համամասնությամբ՝ C(H₂O)։ Կառուցվածքով և քիմիական հատկություններով ունենշաքարների բնույթ։ Սպիտակուցների և ճարպերի հետ միասին ածխաջրերը կարևոր նշանակություն ունեն մարդու և կենդանիների օրգանիզմներում ընթացող նյութերի ու էներգիայի փոխանակության շարժընթացում։ Մտնում են բուսական, կենդանական և բակտերային օրգանիզմների կազմության մեջ։ Ածխաջրերը մարդու և կենդանիների սննդի կարևոր բաղադրամաս են և ապահովում են դրանց կենսագործունեության համար անհրաժեշտ էներգիան։ Հասուն մարդու օրգանիզմում էներգիայի կեսից ավելին առաջանում է ածխաջրերից:

Ածխաջրերը կարևոր նշանակություն ունեն որպես հիմնական շինանյութ բույսերի և կմախք՝ միջատների,խեցգետնակերպերի ու մյուս օրգանիզմների համար։ Մտնում են բջջապատի, շարակցական հյուսվածքի հիմնական նյութի կազմության մեջ, բացի այդ, բարդ կենսապոլիմերների, օրինակ՝ գլիկոպրոտեիդների բաղադրության մեջ ածխաջրերը կարող են լինել կենսաբանական ինֆորմացիայի կրողներ և պայմանավորել այդ միացությունների իմունաբանական առանձնահատկությունը։ Այսպես՝ արյան պատկանելությունը որևէ խմբի որոշվում է արյան խմբայիննյութերի կազմության մեջ մտնող ածխաջրերի կառուցվածքով և հաջորդականությամբ։ Հաստատվել է բջիջների մակերևույթի նյութերի բաղադրիչ մասը կազմող ածխաջրերի կարևոր նշանակությունը բջիջների փոխներգործություններում։ Նույն տիպի բջիջների միմյանց «ճանաչումը», տարբերակումը, աճումը, կենսապոլիմերների (սպիտակուցներ, նուկլեինաթթուներ և այլն) արտազատումը պայմանավորված են բջիջների մակերևույթի ածխաջրերի առանձնահատուկ գործունեությամբ։ Պարզվել է, որ դրանք կարևոր են չարորակ ուռուցքների առաջացման, վիրուսներիու բջիջների փոխներգործության գործընթացներում։ Մարդու և կենդանիների օրգանիզմում որոշ բարդ ածխաջրեր (օրինակ՝ հիալուրոնաթթուն) «քսանյութերի» ֆունկցիա են կատարում և ծառայում են որպես հեղուկ միջավայր բջիջների տեղաշարժման համար, դրանցով պատվում են շփվող, օրինակ՝ հոդային մակերևույթները: Որոշ ածխաջրեր (վիտամին C,վիտամին B15, հեպարին) օժտված են առանձնահատուկ կենսաբանական ակտիվությամբ։

Ֆոտոսինթեզ 

ածխաթթու գազիցև ջրից` լույսի ազդեցության տակ օրգանական նյութերի առաջացումն է ֆոտոսինթետիկ գունանյութերի (բույսերիմոտ` քլորոֆիլ, բակտերիաների մոտ՝ բակտերիոքլորոֆիլ և բակտերիոռոդօպսին) մասնակցությամբ։ Բույսերի ժամանակակից ֆիզիոլոգիայում ֆոտոսինթեզի տակ հասկանում են նրանց ֆոտոավտոտրոֆ գործառույթը՝ ֆոտոնիկլանման, էներգիայի փոխակերպման և օգտագործման գործառույթների համախմբությունը տարբերէնդերգոնիկական ռեակցիաներում, այդ թվում ածխաթթու գազի փոխակերպումը օրգանական նյութերի:

Բույսերի բջիջներում, որոնցում քլորոֆիլ է պարունակվում, տեղի են ունենում կենդանի աշխարհի համար վիթխարի նշանակություն ունեցող ուրույն գործընթացներ։ Բուսական բջիջներն ընդունակ են օրգանական նյութեր սինթեզելու պարզ անօրգանական միացություններից՝ դրա համար օգտագործելով Արեգակի ճառագայթային էներգիան։ Արեգակնային (լուսային) ճառագայթման հաշվին կատարվող օրգանական միացությունների սինթեզը կոչվում է ֆոտոսինթեզ։

Ֆոտոսինթեզն արտահայտվում է հետևյալ գումարային հավասարումով.

6CO₂+6H₂O→C₆H₁₂O₆+6O₂

Այս գործընթացում էներգիայով աղքատ նյութերից՝ ածխածնի (IV) օքսիդից և ջրից առաջանում է էներգիայով հարուստ ածխաջուր (գլյուկոզ, C₆H₁₂O₆)։ Ֆոտոսինթեզի հետևանքով առաջանում է նաև մոլեկուլային թթվածին: Ֆոտոսինթեզը բաժանվում է երկու փուլի՝ լուսային և մթնային։ Լուսային փուլը ընթանում է միայն լույսի առկայության պայմաններում, իսկ մթնային փուլը կարող է իրականանալ ինչպես լուսային, այնպես էլ մթնային պայմաններում։ Ֆոտոսինթեզի պրոցեսում կարևոր նշանակություն ունեն ֆոտոսինթեզող գունակի՝ քլորոֆիլի դերը։ Գունակները ներդրված են քլորոպլաստի գրանների մեջ և շրջապատված են սպիտակուցները, լիպիդների և այլ նյութերի մոլեկուլներով։ Քլորոֆիլն իր կառուցվածքով նման է հեմոգլոբինում պարունակվող հեմին, բայց այն տարբերությամբ, որ հեմում պարունակվում է երկաթ, իսկ քլորոֆիլում մագնեզիում: Քլորոֆիլը հիմնականում կլանում է կարմիր և կապտամանուշակագույն լույսը, իսկ կանաչն անդրադարձնում է, որի պատճառով բույսերը հիմնականում կանաչ գույն ունեն, իհարկե, եթե դրան չեն խանգարում այլ գունակներ։

Քեմոսինթեզ,

անօրգանական նյութերից օրգանական նյութեր սինթեզելու ընդունակությունը, որով օժտված ենբակտերիաների որոշ տեսակներ։ Այն եղանակը, որի շնորհիվ դրանք էներգիա են կուտակում սինթեզի ռեակցիաների համար, սկզբունքորեն այլ է բուսական բջիջների համեմատությամբ։ Փոխանակության այս տիպը հայտնաբերել է ռուս գիտնական, մանրէաբան Ա.Ն. Վինոգրադսկին։ Այդ բակտերիաներն օժտված են հատուկ ֆերմենտային ապարատով, որը նրանց հնարավորություն է տալիս օրգանական միացություններ։ Այս գործընթացը կոչվում է քեմոսինթեզ։ Էներգիա կարող է անջատվել ջրածնի, ծծմբաջրածնի, ծծմբի, երկաթի (II), ամոնիակի, նիտրիտի և այլ անօրգանական միացությունների օքսիդացումից։

Կարևոր քեմոսինթեզողներից են նիտրիֆիկացնող բակտերիաները։ Դրանից մի տեսակի համար էներգիայի աղբյուրն ամոնիակի օքսիդացումն է ազոտային թթվի, իսկ նիտրիֆիկացնող բակտերիաների մյուս խումբն օգտագործում էազոտային թթուն ազոտականի օքսիդացնելու ժամանակ անջատվող էներգիան։

NH₃→NO₂^-+էներգիա

NO₂^-→NO₃^-+էներգիա

Ամոնիակը (ամոնիում իոնը), որը կարող է առաջանալ ինչպես ազոտֆիքսացիայի, այնպես էլ օրգանական նյութերի հանքայնացման արդյունքում, թթվածնի առկայության պայմաններում, հողում արագ ենթարկվում է օքսիդացման։ Կատիոնի փոխարկումն անիոնի բերում է հողի թթվայնության մեծացմանը, դրանով իսկ մեծացնելով հանքային աղերի լուծելիությունը։

Ավտոտրոֆ քեմոսինթեզողներ են նաև երկաթաբակտերիաները և ծծմբակատերիաները։ Դրանցից առաջիններն օգտագործում են երկվալենտ երկաթն, եռավալենտ երկաթի փոխարկվելուց անջատվող էներգիան, երկրորդներն՝ օրինակ, անգույն ծծմբակտերիաները, ծծումբը օքսիդացնում են մինչև ծծմբական թթու.

Fe²⁺→Fe³⁺+էներգիա

S→SO₄^-+էներգիա

Երկաթ և ծծումբ օքսիդացնող որոշ բակտերիաներ օգտագործվում են աղքատ հանքաքարերից տարբեր մետաղների՝ պղնձի, ցինկի, նիկելի, մոլիբդենի, ուրանի և այլ մետաղների կորզման համար։ Ներկայումս այդ մեթոդը լայն կիրառություն ունի հանքարդյունաբերության բնագավառում։

Բոլոր քննարկված բակտերիաներն աէրոբ օրգանիզմներ են։ Քեմոսինթեզողների դերը շատ մեծ է։ Դրանք կարևոր նշանակություն ունեն նյութերի և տարրերի շրջապտույտում։

Հայոց լեզու

                                       Երևանն իմ տունն է
                                       

Երևանն իմ քաղաքն է: Երևանը բոլորիս քաղաքն է, մեր տունը, մեր օջախը: Այն ամեն օր փոփոխվում է. նոր շինություններ են ավելանում, բարձրահարկ շենքեր են կառուցվում, կանաչապատ տարածքները շատանում են: Օրեցօր մեր քաղաքը ավելի է գեղեցկանում : Դրա հետ մեկտեղ մեր քաղաքում կան բաներ, որոնք ինձ դուր չեն գալիս. աղբի նորանոր կույտերի առաջացումը, ինչը շատ ակտուալ է մեր երկրում:  Ցանկացած տեղ կարելի է տեսնել աղբի թափոններ, որոնք երբեք չեն մաքրվում: Այդ ամենի մեղավորը հենց մեր քաղաքացիներն են : Նրանք են աղտոտում մեր միջավայրը: Դուր չի գալիս նաև քաղաքի երթևեկությունը, որովհետև այն շատ անկանոն է: Վարորդների անուշադրության, արագ վարելու պատճառով զոհեր են լինում : Օրերից մի օր պետք է վերջ տրվի այս ամենին: Այդ պատասխանատու գործը թողնենք ժամանակին:

Տնա յին ա շխ ատա նք

111

Հայ-Հայուհի,Հայաստան,հայոց,հայություն

Դպիր-դպրուհի,դպրստան,դպրոց.դպրություն

Այգի-այգեստան,այգոց,

Հնոց-հնոց,հնություն

Բույր-բուրաստան

Ծառ-ծառաստան

Բժիշկ-բժշկուհի,բժշկություն

Պարսիկ-պարսկուհի,Պարսկաստան,պարսկություն

112

Նկարչուհի,գրիչ,զարթուցիչ,թափող,ուսուցիչ,քերիչ,վարիչ,հաճախորդ,բախվող,հնչակ,վազորդ,հանող,շարժիչ,մոտեցող,կոշտուկ

113

Շրխկոց,թշոց,թրմփոց,թխկոց,թմփոց,ղզոց,մռոց

110

1-ին խումբ պարզ բառեր-գետին,գազան,ցնցում,ճամփա,ուժ,զոհ,նավ

2-որդ խումբ բարդ բառեր-մայրցամաք,արտասահման,նավահանգիստ,վերադարձ,մայրաքաղաք,օտարամոլություն

3-որդ խումբ ածանցավոր բառեր-նավակ,հայրենիք վերադարձ

114

Անք-,ցի-գյումրեցի,երևանցի ,ածո-գտածո,հանածո ,ք-հանք,ցանք ,ուկ-ձագուկ,խղճուկ ,իք-կնիք,աղձնիք ,իչ-հսկիչ,քննիչ ,ու-անարգու,ահարկու ,ան-անգիր,ընկերական ,իկ-Արևիկ,կնիկ ,պան-գրպան,ջրաղացպան ,ստան-Հայաստան,Վրաստան ,ուհի-ընկերուհի,հայուհի

                                       

                                                  Տնային աշխատանք

Վարժ.301

Ա) Օդաչույի անունից:

Երբ Բելգիայի երկնքւմ «թռչող ափսե» հայտնվեց,ռազմաօդային ուժերի գլխավոր շտաբից երկու կործանիչ ինքնաթիռ ուղարկեցին,որ նրան «որսանք»: ՉԹՕ-ն ինքնաթիռի նման չէր.մի քանի վարկյանում նա արագությունը ժամում երկու հարյուր ութսունից հազար ութ հարյուր կիլոմետրի հասցրեց:Մոտավորապես քառասունհինգ րոպե մենք հետապնդեցինգ ՉԹՕ-ին,հետո նա անհետացավ: Մենք ինքներս ՉԹՕ-ն չեինք տեսել,բայց նրա ներկայությունը հաստատել էին ռադիոձայնորսիչները:Հետաքրքիր է,որ ամեն անգամ,երբ հաջողվում էր ՉԹՕ-ն նշմարել,վերջինս անմիջապես թռիչքի հետագիծն ու արագությունը փոխում էր:

Բ) Որպես լրագրող:

Բելգիայում «թռչող ափսե» հայտնվեց: ռազմաօդային ուժերի գլխավոր շտաբից երկու կործանիչ ինքնաթիռ ուղարկեցին, որ նրան «որսան»: ՉԹՕ-ն ինքնաթիռի նման չէր. մի քանի վայրկյանում նա արագությունը ժամում երկու հարյուր ութսունից հազար ութ հարյուր կիլոմետրի հասցրեց: Մոտավորապես քառասունհինգ րոպե ինքնաթիռները հետապնդեցին ՉԹՕ-ին, հետո նա անհետացավ: ՉԹՕ-ի ներկայությունը հաստատել էին ռադիոձայնորսիչները:

Վարժություն 302

Փոփոխությունը այնե այս նախադասությունների մեջ, որ ժամանակաձևը փոփոխվումե:

Վարդություն303

Իմ դասարանը

Ա)Իմչպիսի մարդկանց խումբե - Իմ դասարանում դարբեր տեսակի մարդիկ կան թէ  Լավ մարդկանց թէ վատ բայց դասարանը այտպեսե ամեն դասարանում կան տարբեր տեսկի մարդիկ և ես ուրախեմ, որ այս դասարանումեմ:

Բ)Ինչով եք իրար նման- Մեր դասարանը իրար նման է ընկերասիրությամբ ,մտածելակերպով:

Գ)Ինչով եք տարբերվում- Մենք տարբերվում ենք մարդ տեսակով ամեն մարդ մի ձևի է այնպես որ մենք տարբերվումենք մարդ տեսակով:

Դ)Ինչ է ձեզ կամում- Մեզ կապում է Մի Մեծ ընկերություննը:

307. Ամենաևանգույնածանցներովկազմվածածականներիիմաստներըհամեմատի´ր. ո՞րածանցնէչափազանցշատիիմաստհաղորդում, ո՞րը՝ամենաշատի(նրանցհետգործածվածգոյականիձևինէլուշադրությո´ւնդարձրու):

Թանգարանում հնագույն գործիքներ են պահվում:

Այդ դանբարանից գիտությանը հայտնի   ամենահին 

Դժվարագույն խնդիր են տվել ինձ:

Գրքի ամենադժվար խնդիրը սա է:

Փոքրագույն ձկներ են լողում իմ ակվարիումում:

Իմ ակվարիումի ամենափոքր ձուկն է սա:

Չափազանց շատի իմաստ է հաղորդում ագույն ածանցը:

Ամենաշատի իմաստ է հաղորդում  ագույն  ածանցը:

Վարժություն 88

Ա.Խաղալ-խաղացնել,դողալ -դողացնել,եռալ-եռացնել,թվալ-թվացնել,հավատալ-հավատացնել,

Բ.Փոքրանալ-փոքրացնել,լավանալ-լավացնել,վատանալ-վատացնել,բարեկամանալ-բարեկամացնել,թշնամանալ-թշնամացնել,մանրանալ-մանրացնել,հզորանալ-հզորացնել

308. Տունբազմիմաստբառընախադասություններիմեջգործածի´րքեզհայտնիբոլորիմաստներով:

Ես իմ ընկերների հետ գնացի հացատուն հաց ուտելու: 

Ես ինձ վատեյ ըզգում և գնացի դեղատուն դեղ գնելու:

Մի մարդ գնացել էր գարեջրատուն գարեջուր ղմելու:

309. Ընդգծված դերանունները փոխարինի´ր համապատասխան հոդերով (եթե պետք է՝ կարող ես նախադասությունից բառ հանել):

    Քո ընկերը մենակ քայլում էր փոշեծածկ ճանապարհով:

Ընկերդ մենակ քայլում էր փոշեծածկ ճանապարհով:

    Իմ որսն իր ոտքով եկավ:

Որսս իր ոտքով եկավ:

    Մենք, այսինքն՝ ծովափի բնակիչները, ծովից ենք հանում մեր սերունդն ու հարստությունը:

Ծովափի բնակիչներս ծովից ենք հանում մեր սնունդն ու հարստությունը:

    Դու՝ մեր ամենաուժեղ մարզիկը, հաղթանակով պիտի գաս:

Մեր ամենաուժեղ մարզիկն  հաղթանակով պիտի գաս:

Ես ծեր որսորդ եմ ու կյանքում շատ բան եմ տեսել:

Ծեր որսորդս կյանքում շատ բան եմ տեսել:

Դուք՝ մեր շնորհալի տղաները, ձեր խոսքը դեռ չեք ասել:

Մեր շնորհալի տղաներ, խոսքներտ դեռ չեք ասել:

Քո սիրտը քա´ր է, քար:

Սիրտդ քար է քար:

Ձեր ձեռքն ընկնողին պրծում չկա:

ձերքներտ  ընկնողին պրծում չկա:

Իմ ուսուցիչը

Իմ Առաջին ուսուցչուհին ընկեր Արուսյակ Վարդանյանն էր  որին ընդունել եմ որպես երկրորդ մայր և սիրել, քանի որ նա շատ ընկերասեր էր և հոգատար: Նրա միջոցով մենք արեցինք առաջին քայլերը դեպի դպրոցական կյանք  նա մեզ սովորացրեց գրել կարդալ դրա համարել ես իմ ուսուցչուհուն շատ հարգեցի և սիրեցի: 

                                               

Վարժ.310

310. Ընդգծված բառերը փոխի´ր՝ առանց նախադասության միտքը փոխելու:

Թանգարանի սրահներից յուրաքանչյուրում  ցուցադրվող վաթսուն առարկա կա:

Թանգարանի սրահներից ամեն մեկում  ցուցադրվող վաթսունական առարկա կա:

    Դպրոցի բոլոր դասարաններում տասնհինգական սեղան է դրված:

Դպրոցի յուրաքանչյուր դասարանում տասնհինգ  սեղան է դրված:

Ամեն մի երամում տասնհինգ կռունկ է:

Յուրաքանչյուր  երամում տասնհինգական  կռունկ է:

     Այդտեղ յուրաքանչյուր գետ երեք վտակ ունի:

Այդտեղ ամեն մի գետ երեքական  վտակ ունի:

Վարժ311

311. Բառակապակցություններ կազմի´ր՝ հարցում արտահայտող բառերը գոյականներով փոխարինելով:

Հնարավորություն ունենալ՝ ինչի՞:

       Հնարավորություն ընձեռել (տալ)՝ ինչի՞:

       Նպատակ ունենալ՝ ինչի՞:

Աշխատանք, խաղ, ուսում, հանգիստ, գործել, խաղալ, սովորել, հանգստանալ (կարող ես շարունակել):

            Հարցին պատասխանող բառը բայից առա՞ջ գրեցիր, թե՞ հետո: Ո՞ր դեպքում է բայից առաջ գրելն ավելի բարեհունչ:

Հնարաորություն ունենալ աշխատանքի, հանգստի, խաղի, ուսման:

Հնարավորություն ընձեռել (տալ),սովորելու, հանգստանալու, խաղալու, գործելու:

Նպատակ ունենալ , ուսման, գործելու, աշխատանքի, հանգստի, սովորելու:

          314. Շարքի բոլոր բառերը, բացի մեկից, նույն ձևով են կազմված: Գտի´ր օրինաչափությանը չենթարկվող բառը.

          ա) փառապանծ, հենակմախք, հեռախոս, ռազմակոչ, կիսաշրջանաձև,

            բ) սեղմաժպիտ, կարմրազգեստ, կարմրախայտ, խավարասեր, իսկույնևեթ:

            գ) Մանկություն, գրավիչ, հերարձակ, գրական, քննություն:

315. Հարցում արտահայտող բառերը փոխարինի´ր համապատասխան բառակապակցություններով:

          Հեռագիրը՝ ո՞ր, բերել էին գիշերը:

            Ծաղիկը՝ ինչպիսի՞, դաշտում կարծես միակն էր:

            Աշունը շուկան լցրել է մրգերով՝ ինչպիսի՞:

          Նրա հիասթափությունը մատնում էին աչքերը՝ ինչպիսի՞:

            Մի ժպիտ՝ ինչպիսի՞, թառել էր դեմքին:

Հեռագիրը ՙ Մոսկվայից եկած, բերել էին գիշերը:

Ծաղիկը անկրկնելի գեղեցիկ, դաշտում կարծես միակն էր:

Աշունը շուկան լցրել է մրգերով, թարմ և համեղ:

Նրա հիասթափությունը մատնում էին աչքերը, տխուր և թաղցոտ:

Մի ժպիտ միակն անկրկնելի թառել էր դեմքին:

316. Հարցում արտահայտող բառերը տրված գոյականներով փոխարինելով՝ բառակապակցություններ կազմի´ր:

          Դիմադրել՝ ինչի՞ն: 

            Խուսափել՝ ինչի՞ց:

Միտք, ճնշում, հեռանալ, առաջանալ, մոռանալ (կարող ես շարունակել):

Դիմադրել մտքին

Դիմադրել ճնշմանը

Դիմադրել հեռանալուն

Խուսափել մտքից 

Խուսափել ճնշումից

խուսափել առաջանալուց

խուսափել մոռանալուց

317. Տրված պարզ նախադասությունները դարձրո´ւ բարդ՝ ավելացնելով փակագծում տրված հարցին պատասխանող նախադասություն (որպեսզի ավելացրածդ նախադասությունը տրվածի հետ կապվի, կարող ես անհրաժեշտ բառ ավելացնել):

Ա´յ աղվեսներ, ձեռք քաշեք ձեր պոչերից: (ինչո՞ւ)

Այ աղվեսներ, ձեռք քաշեք ձեր պոչերից, թե չե կզրկվեք  գլուխներից:

Ութ տարի մնացի այդ երկրում: (ինչո՞ւ)

Ութ տարի մնացի այդ երկրում, և կարողացա խոսել իրենց լեզով:

Բոբն արագ վազեց հանդերձանքի կույտի մոտ: (ինչո՞ւ)

Բոբն արագ վազեց հանդերձանքի կույտի մոտ, որովհետև կատվի հոտ առավ:                                                   

Նա ուժ հավաքեց: (ինչի՞ համար)

Նա ուժ հավաքեց, որպեսզի կարողանա հաղթի իր մրցակցին:

318. Նախադասությունները հնարավոր ձևերով կետադրի´ր այնպես, որ իմաստները տարբեր լինեն:

          Հայրն ու մայրը ողջունեցին մեզ, համբուրեցին շնորհավորեցին իրար:

            Հայաստանը, ուր որոշել էր գնալ, մանուկ հասակից չէր տեսել:

            Նրանց ոտների տակ մի պահ մթագնում էին ձորերը: Անտառները սևանում էին ամպերի արանքում բեկբեկված շողերի փայլի մեջ:

            Խաղաղ գիշերվա մեջ թույլ լույս արձակելով երկու աստղ էր պլպլում, Ծիծեռնավանքի ծուռ խաչի վրա:

            Ծովափին կանգնած, աղջիկը հայացքը հառել էր հեռու հորիզոնին:

Կոմիտասը  ինձ համար առասպել է եղել  և նրա կյանքի ու փառապանծ գործը մի չքնաղ հրաշապատում :Ավ Իսահակյան

Կոմիտասըինձժամանակակիցմարդէր. «ԵղբայրՍողոմոնը», ինչպեսկոչումէինքնրանԳևորգյանճեմարանում. տարիներապրելենքնույնհարկիտակ, խոսել, կատակել: Ճամփորդելենքմիասինհայգյուղերնուուխտատեղիները (Սևան, Հառիճ), ուրնաերգերէրհավաքում: ԵղելենքմիասինԵվրոպայում, Ստամբուլում. բայցայսամենըթվումէինձո՛չիրական: Կոմիտասըինձհամարհիմալեգենդէ, հեռավորառասպել, ևնրակյանքնուփառապանծգործըմիչքնաղհրաշապատում:

Կոմիտասըմերժողովրդիհպարտություննէ. նրագործը՝մերազգայինանսպառհարստությունը: Ինչո՞վէարժանացելնամերժողովրդիայսբարձրգնահատանքին: Նաո՛չօպերաներէգրել, ո՛չօրատորիաներ, թերևսմիքանիարիաներկամռոմանսներմիայն: Բայցավելիմեծգործէկատարել, քանայդբոլորը: Նահայտնագործելէմերազգայիներգը, հայկականերաժշտությունը, ազգայինմելոսը՝ինքնուրույն, ինքնատիպևանաղարտ: Նահիմնէդրելազգայիներաժշտականկուլտուրայի:

Նախառնվեցայդերգերըստեղծողժողովրդիհետ, ներձուլվեցնրահետ. ներապրեցնրաերգերըևսրտովհասկացավ, որհայերգիոճըթաքնվածէժողովրդիայդերգերիմեջ, միայնպետքէմաքրելայդերգերըօտարամուտժանգիցուանտեղիզարդերից, որոնքաղարտելէինհայերգը: Եվցույցտվեցաշխարհինմերազգայիներգը՝մաքրած, ինքնուրույնևանաղարտ:

Ուրորհայկա, այնտեղէևԿոմիտասիերգը: Նրաերգովմերժողովուրդըավելիգիտակցաբարզգացիրեն, ավելիկապվեցիրարհետ, ինքնաճանաչեց: Հայհասարակությունըզգացաշխատավորժողովրդիվիշտնուհրճվանքը, նրաաշխատանքիպաֆոսը, նրասերըդեպիիրհայրենիբնությունը:

323. Յուրաքանչյուր բարդ նախադասություն պարզեցրո´ւ՝ նրա մեջ եղած նախադասություններից մեկը հանելով (ուշադի´ր եղիր, որ տեքստը պահպանվի):

          Հենրի Ռաուլինսոնը Մեծ Բրիտանիայի և Հնդկաստանի միջև երթևեկող անգլիական մի նավում նավաստի էր, որն ուշադիր ականջ էր դնում տախտակամածին նստած ուղևորների խոսակցությանը: Նրանք ամեն տեսակ տարօրինակ հրաշքներ էին պատմում արևելիք այն երկրների մասին, ուր գնում էին որպես վաճառականներ կամ պաշտոնյաներ: Այդ պատմություններն այնքան տպավորիչ էին, որ նա սկսեց երազել հեռավոր ճամփորդությունների ու արկածների մասին: Ծովային ծառայությունը հանկարծ դժնդակ գերություն թվաց, և նա որոշեց այդ գերությունից դուրս պրծնել լայնարձակ աշխարհ:

Հենրի Ռաուլինսոնը անգլիական մի նավում նավաստի էր, որն ուշադիր ականջ էր դնում տախտակամածին նստած ուղևորների խոսակցությանը: Նրանք ամեն տեսակ տարօրինակ հրաշքներ էին պատմում արևելիքի երկրների մասին:

Նա սկսեց երազել հեռավոր ճամփորդությունների ու արկածների մասին: Ծովային ծառայությունը հանկարծ դժնդակ գերություն թվաց, և նա որոշեց  դուրս պրծնել լայնարձակ աշխարհ:

324. Հարցում արտահայտող բառերի փոխարեն համապատասխան բառ կամ բառակապակցություն (բացահայտիչ) գրի´ր:

          Միքայելը՝ ո՞վ, երեկ մեր տանն էր:

Միքայելը՝ եղբայրս, երեկ մեր տանն էր:

            Տանտիրուհուց՝ ումի՞ց, հեռագիր էր ստացել:

Տանտիրուհուց՝  Անահիտից , հեռագիր էր ստացել:

            Տղան անհամբեր սպասում էր Սևուկի՝ ինչի՞ երևալուն:

Տղան անհամբեր սպասում էր Սևուկի՝ նկարի երևալուն:

            Մայրը որդուց՝ ումի՞ց, արդեն երկար ժամանակ լուր չուներ:

Մայրը որդուց՝ Արամից , արդեն երկար ժամանակ լուր չուներ:

            Քուռիկ Ջալալին արագ՜ մոտեցավ տիրոջը՝ ո՞ւմ:

Քուռիկ Ջալալին արագ՜ մոտեցավ տիրոջը՝ Սասունցի Դավթին:

          Հրազդանը՝ ի՞նչը, Երևանով է անցնում:

Հրազդանը՝ գետը , Երևանով է անցնում:

            Առավոտյան՝ ե՞րբ, իմացանք ցնցող լուրը:

Առավոտյան՝ 9:00-ին , իմացանք ցնցող լուրը:

            Պատմությունն իմացանք միայն հաջորդ օրը՝ ե՞րբ:

Պատմությունն իմացանք միայն հաջորդ օրը՝ երեկոյան:

          Այդ խորամանկը թաքնվել էր իմ սենյակում՝ որտե՞ղ:

Այդ խորամանկը թաքնվել էր իմ սենյակում՝ մահճակալիս տակ:

Nor erevany nyut kazmel